جراحی فک و صورت چیست؟
جراحی فک و صورت یا جراحی ارتوگناتیک (Orthognathic Surgery)، به جراحی‌هایی گفته می‌شود که برای اصلاح بایت و اصلاح فرم استخوان فک انجام می‌شوند. این جراحی ممکن است بر روی فک بالا، فک پایین یا هر دو فک انجام شود. جراحی فک معمولاً برای نتیجه‌گیری بهتر در کنار درمان ارتودنسی انجام می‌شود.
کدام ناهنجاری‌های فک با جراحی فک درمان می‌شوند؟
ناهنجاری‌های فک به دو دسته ناهنجاری مادرزادی و ناهنجاری‌های ناشی از ضربه تقسیم می‌شوند. درصورتی‌که این ناهنجاری‌ها شدید باشند و باعث اختلال در جویدن، قورت‌دادن، صحبت‌کردن و نفس‌کشیدن شوند یا در درازمدت باعث خرابی زودرس دندان‌ها، آسیب‌دیدن لثه و استخوان فک شوند؛ پزشک جراحی فک را برای درمان آن‌ها تجویز می‌کند.
آندربایت شدید
به حالتی که فک پایین و دندان‌های فک پایین جلوتر از فک بالا قرار گیرند، آندربایت گفته می‌شود. در موارد خفیف، آندربایت با ارتودنسی و استفاده از هدگیر قابل‌اصلاح است؛ اما در موارد شدید، ارتودنسی به‌تنهایی برای اصلاح آندربایت کافی نیست. آندربایت شدید با جراحی فک اصلاح می‌شود. در این جراحی، بسته به شرایط فک بیمار، پزشک فک پایین را عقب می‌کشد یا فک بالا را جلوتر می‌آورد.
آندربایت شدید می‌تواند چهره، غذاخوردن و صحبت‌کردن افراد را تحت‌تأثیر قرار دهد. به همین دلیل، درمان آن اهمیت بالایی دارد. درمان آندربایت در سن پایین راحت‌تر است؛ زیرا استخوان فک کودکان هنوز به طور کامل رشد نکرده است.
اوربایت شدید
به حالتی دندان‌های پیش فک بالا بیشتر از 2-3 میلی‌متر جلوتر از دندان‌های پیش فک پایین قرار گیرند، اوربایت گفته می‌شود. دندانپزشک‌ها میزان شدید بودن اوربایت را به درصد بیان می‌کنند. هرچقدر این درصد بیشتر باشد، اوربایت شدیدتر و درمان آن نیز پیچیده‌تر است.
اگر اوربایت درمان نشود، به‌مرورزمان شدیدتر می‌شود و می‌تواند به دندان‌های پیش فک بالا و استخوان آسیب بزند. موارد خفیف اوربایت معمولاً اوربایت با ارتودنسی درمان می‌شود. برای اوربایت شدید، جراحی فک به همراه ارتودنسی بهترین درمان است.
اپن بایت
در حالت طبیعی، با بستن دهان و فک، فک بالا و پایین، روی هم قرار می‌گیرند و فاصله‌ای بین دندان‌های فک بالا و پایین دیده نمی‌شود. اپن بایت به وضعیتی گفته می‌شود که با بستن فک، دندان‌های فک بالا و پایین روی هم قرار نمی‌گیرند و فاصله دارند. اپن بایت ممکن است بین دندان‌های جلویی (پیش و نیش) یا دندان‌های عقبی (دندان‌های مولر) باشد. اگر این ناهنجاری به دلیل رشد غیرطبیعی استخوان فک و صورت ایجاد شده باشد، به آن اپن بایت اسکلتی گفته می‌شود.
اپن بایت می‌تواند در جویدن غذا و صحبت‌کردن اختلال ایجاد کند، باعث ترشح غیرطبیعی بزاق دهان و مشکلاتی مثل دندان‌قروچه شود.
روش درمان اپن بایت به عوامل مختلفی مثل شدت ناهنجاری، وضعیت دندان‌ها و سن بیمار بستگی دارد. اگر اپن بایت شدید باشد و استخوان‌های فک بیمار به طور کامل رشد کرده باشد، باید با جراحی آن را درمان کرد. در این جراحی، پزشک استخوان فک را از چند ناحیه می‌برد و سپس آن‌ها را در جا و موقعیت مناسبی تثبیت می‌کند.
فک‌های نامتقارن
فک‌های نامتقارن به حالتی گفته می‌شود سمت راست و سمت چپ فک با هم قرینه نباشد و اصطلاحاً فک کج باشد. این ناهنجاری ممکن است به دلیل سرعت متفاوت رشد دو سمت فک، ضربه یا شکستگی فک، اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) یا هم‌تراز نبودن دندان‌ها ایجاد شود.
کج بودن فک می‌تواند به لثه‌ها، دندان‌ها و استخوان فک آسیب بزند. فک نامتقارن با ارتودنسی، فیزیوتراپی و در موارد شدید با جراحی درمان می‌شود.
کراس بایت
در حال طبیعی، دندان‌های فک بالا باید روی فک پایین قرار بگیرند و تا حدودی روی آن‌ها را بپوشانند. کراس بایت به حالتی گفته می‌شود که تعدادی از دندان‌های فک بالا در پشت یا در فضای داخل فک پایین قرار گیرند.
درمان کراس بایت ضروری است؛ زیرا این ناهنجاری علاوه بر تأثیر بر ظاهر و گفتار می‌تواند باعث خرابی زودرس دندان‌ها، بیماری‌های لثه، اختلال در جویدن و نامتقارن شدن فک بیمار شود.
برای درمان کراس از تکنیک‌های مختلف ارتودنسی استفاده می‌شود. اگر از دوران بلوغ و سن رشد بیمار گذشته باشد و ناهنجاری شدید باشد، ممکن است پزشک جراحی فک را به‌عنوان بهترین روش درمان تشخیص دهد.
چرا کلینیک دکتر افضلی را انتخاب کنیم؟
تروما و ضربه
گاهی ممکن است بر اثر تصادف یا یک حادثه، به فک ضربه وارد شود و استخوان فک دچار شکستگی شود. همچنین گاهی ممکن است داخل استخوان فک بیمار، کیست یا توده وجود داشته باشد. در این شرایط، ممکن است انجام عمل جراحی برای درمان توصیه شود.
اهمیت و فواید عمده جراحی فک
برای ناهنجاری‌های شدید فک، جراحی بهترین درمان است. زیرا این ناهنجاری‌ها در موارد شدید باعث:
- احساس درد
- اختلال در جویدن و غذاخوردن
- عدم تقارن چهره
- خراب‌شدن زودرس دندان‌ها و پوسیدگی دندان
- بیماری‌های لثه
- اختلال در تنفس
- زیبا نبودن لبخند
می‌شوند. با انجام جراحی این اختلالات درمان شده، بایت اصلاح می‌شود و از آسیب بیشتر دندان‌ها پیشگیری می‌شود.
چه سنی برای جراحی فک و صورت مناسب است؟
بر اساس گفته های انجمن ارتودنسی بریتانیا ، انجام ارتودنسی و اصلاح بایت در سنین پایین که استخوان فک به طور کامل رشد نکرده است و ریشه دندان‌ها به طور کامل تثبیت نشده است راحت‌تر است؛ اما برای جراحی فک معمولاً بهتر است تا پایان رشد استخوان فک تا صبر کرد. این زمان برای خانم‌ها 14 تا 16 سال و برای آقایان 17 تا 21 سال است.
عمل جراحی فک چگونه است؟
تکنیک‌های مختلفی برای جراحی فک وجود دارد. نحوه انجام جراحی برای هر بیمار به شرایط بیمار و ناهنجاری او بستگی دارد. به‌طورکلی انواع جراحی‌های فک عبارتند از:
استئوتومی فک بالا (Maxillary Osteotomy): استئوتومی فک بالا برای درمان اپن بایت و کراس بایت انجام می‌شود. در این جراحی، لثه و استخوان فک از بالای دندان‌های فک بالا بریده می‌شود. فک بالا در جای صحیح خود قرار گرفته و تثبیت می‌شود.
استئوتومی فک پایین (Mandibular Osteotomy): جراحی استئوتومی فک پایین برای اصلاح آندربایت انجام می‌شود. این جراحی با برش طولی و در پشت دندان‌عقل انجام می‌شود. سپس فک‌ها در حالت تراز قرار گرفته و تثبیت می‌شوند.
جراحی دو فک (Double Jaw Surgery): اگر برای درمان ناهنجاری، هر دو فک نیاز به اصلاح داشته باشند، جراحی دو فک انجام می‌شود.
جنیوپلاستی (Genioplasty): جنیوپلاستی جراحی‌ای است که برای اصلاح و تغییر فرم چانه انجام می‌شود. این جراحی ممکن است برای جلو آوردن چانه، عقب بردن آن یا تغییر فرم آن انجام شود.
جراحی فک معمولاً در بیمارستان و تحت بیهوشی انجام می‌شود و بین 2 الی 5 ساعت زمان می‌برد. این جراحی باید تحت نظر جراح فک و دندانپزشک متخصص ارتودنسی انجام شود. برش‌های جراحی بسته به نوع ناهنجاری ممکن است از داخل دهان یا از بیرون دهان زده شوند. پزشکان تلاش می‌کنند که برش‌ها به گونه‌ای باشند که اسکار آن‌ها تا حد امکان مشخص نباشد.
در این عمل‌ها، برای ثابت نگه‌داشتن فک بعد از عمل، از پیچ و صفحات فلزی کوچک و مخصوصی استفاده می‌شود که برای همیشه در بدن بیمار باقی می‌مانند.
عوارض جراحی فک و صورت
رایج‌ترین عوارض جراحی فک، درد، تورم، خونریزی و عفونت هستند که با دارو کنترل می‌شوند. سایر عوارض جراحی فک و صورت عبارتند از:
- انحراف بینی یا گشادشدن بینی
- اختلال TMJ
- آسیب‌دیدن عصب و بی‌حسی صورت
- ازبین‌رفتن دندان
- حفره خشک (به دلیل لخته‌شدن خون)
در صورت احساس تب، تنگی نفس، باز شدن بخیه‌ها یا مشاهده علائم عفونت (ترشح سبزرنگ و بد بو از محل جراحی)، بیمار باید به مراکز درمانی مراجعه کند.
دوره نقاهت بعد از جراحی
بلافاصله بعد از جراحی بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود. با تثبیت شرایط بیمار، او به بخش منتقل شده و به تشخیص پزشک 1 تا 4 روز در بیمارستان بستری می‌شود.
بعد از جراحی بیمار ممکن است در ناحیه فک و صورت خود احساس درد و تورم کند. این عوارض طبیعی هستند و به‌مرورزمان برطرف می‌شوند. پزشک برای این عوارض داروی مسکن، ضدالتهاب و آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. استفاده از کمپرس سرد تا 72 ساعت بعد از عمل به کاهش التهاب کمک می‌کند.
بعد از عمل جراحی، بیمار به مدت دو هفته نباید ورزش و فعالیت بدنی شدید انجام دهد.
بعد از جراحی فک، معمولاً برای نتیجه‌گیری بهتر، بیمار باید درمان ارتودنسی را ادامه دهد. به طور معمول بعد از جراحی، ارتودنسی با بریس به مدت 6 ماه تا یک سال انجام می‌شود. سپس به بیمار توصیه می‌شود تا مدتی از نگهدارنده استفاده کند تا نتیجه ارتودنسی به خوبی حفظ و تثبیت شود.
برای بهبودی بهتر، بعد از جراحی فک از مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنید.
مشکلات فک بعد از جراحی فک
بعد از جراحی فک، به دلیل تورم شدید، بیمار ممکن است نتواند دهان خود را به‌راحتی باز و بسته کند و در غذاخوردن و صحبت‌کردن با مشکل مواجه شود. این اختلال به‌مرورزمان و تا حدود دو ماه بعد از عمل برطرف می‌شود.
در حین عمل فک، ممکن است به عصب آسیب وارد شود. این آسیب به‌مرورزمان و تا 6 ماه بعد از عمل برطرف می‌شود. بی حس بودن فک بعد از عمل نشان دهنده‌ی این آسیب و احساس خارش و سوزن سوزن شدن، نشان‌دهنده بهبود آن است.
در صورتی استخوان فک در حین عمل جراحی به‌خوبی تثبیت نشده باشد یا بعد از آن به‌خوبی جوش نخورد، یا حتی در حین عمل به سینوس‌ها آسیبی وارد شده باشد، ممکن است عمل جراحی دیگری نیز نیاز باشد.
هزینه جراحی فک
هزینه جراحی فک شامل هزینه‌های بیمارستان و اتاق عمل، بیهوشی، دستمزد جراح، ارتودنسی، عکس، قالب‌گیری و داروها می‌شود. علاوه بر موارد گفته شده، شدت ناهنجاری فک و محل انجام جراحی (بیمارستان خصوصی یا عمومی) نیز بر هزینه جراحی فک مؤثر هستند. به همین دلیل نمی‌توان هزینه ثابت و مشخصی را برای جراحی فک اعلام کرد و برای اطلاع از مقدار دقیق قیمت جراحی فک، بیمار باید توسط پزشک معاینه شود.
جمع بندی
جراحی فک و صورت برای اصلاح ناهنجاری‌های مختلف مادرزادی یا برای درمان بعد از شکستن استخوان فک انجام می‌شود. معمولاً قبل و بعد از جراحی فک بیمار باید تحت درمان ارتودنسی قرار گیرد تا بهترین نتیجه از جراحی حاصل شود.
این عمل جراحی تحت بیهوشی و در بیمارستان انجام می‌شود. جراحی فک عوارض رایجی از جمله تورم، خونریزی و عفونت دارد که با مصرف دارو کنترل می‌شوند.
کلینیک فوق تخصصی دندانپزشکی دکتر حمیدرضا افضلی
سوالات متداول
آیا جراحی فک درد دارد؟
جراحی‌های فک و صورت تحت بیهوشی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند تا بیمار در حین جراحی دردی احساس نکند. بعد از جراحی نیز پزشک برای بیمار داروی مسکن و ضدالتهاب تجویز می‌کند تا احساس درد و ناراحتی به حداقل برسد.
قبل از جراحی فک چه اقداماتی لازم است؟
معمولاً قبل از جراحی فک، ارتودنسی با بریس برای بیمار انجام می‌شود تا دندان‌ها در محل صحیح خود قرار گیرند. سپس برنامه‌ریزی برای جراحی و ضرورت انجام آن تعیین می‌شود. قبل از عمل، آزمایش‌ها و تست‌های تصویربرداری هم برای بیمار تجویز می‌شود تا با استفاده از نتایج آن‌ها برای جراحی برنامه‌ریزی شود.
جراحی فک یک جراحی درمانی است یا جراحی زیبایی؟
هدف از انجام عمل جراحی برای هر بیمار متفاوت است. جراحی فک ممکن است برای درمان بیماری های دهان و دندان و یک ناهنجاری، به‌عنوان یک جراحی زیبایی یا با هر دو هدف انجام شود.
آیا جای زخم جراحی فک و صورت باقی می‌ماند؟
جراحی فک بالا معمولاً از داخل دهان انجام می‌شود. برای جراحی فک پایین گاهی نیاز است برش از بیرون دهان زده شود؛ اما پزشکان تلاش می‌کنند محل برش و نحوه بخیه به‌گونه‌ای باشد که اسکار آن تاحدامکان باقی نماند.