بارها شنیده‌ایم که فلوراید برای سلامت دندان‌ها مفید است و استفاده از دهانشویه‌های حاوی فلوراید یا انجام فلوراید تراپی فواید زیادی دارد؛ اما شاید خیلی دقیق با مزایا و عوارض استفاده از فلوراید آشنا نباشیم. فلوراید یک ماده معدنی است که در ترکیبات بیشتر خمیردندان‌ها و دهانشویه‌ها وجود دارد. در این مقاله این ماده معدنی و اهمیت آن برای سلامت دندان‌ها را بررسی می‌کنیم و فواید و عوارض آن را توضیح می‌دهیم.
فلوراید چیست؟
به ترکیباتی که حاوی عنصر فلوئور (F) یا یون منفی آن (F-) هستند، فلوراید می‌گوییم. فلوراید یک ماده معدنی است که به طور طبیعی در آب، خاک، هوا و گیاهان وجود دارد. این ماده معدنی در ساختار استخوانها و دندان‌های ما وجود دارد. بر اساس مطالعات انجام شده مصرف فلوراید فرایند استخوان‌سازی را تحریک می‌کند و تراکم استخوان را بیشتر می‌کند. اما اهمیت اصلی این ماده معدنی، تأثیر آن بر سلامت دندان‌ها است.
در واقع فلوراید یکی از عناصر کلیدی در بهداشت دهان و دندان است که به تقویت مینای دندان و پیشگیری از پوسیدگی کمک می‌کند. استفاده منظم از محصولات حاوی فلوراید مانند خمیردندان و دهانشویه می‌تواند از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری کند و در نتیجه نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر و هزینه های قیمت کاشت دندان را کاهش دهد.
اهمیت فلوراید در بهداشت دهان و دندان
مینای دندان هر روز مواد معدنی مختلفی را جذب می‌کند و از دست می‌دهد. ازدست‌رفتن مواد معدنی دندان (دمینرالیزاسیون) زمانی اتفاق میفتد که باکتری‌های داخل دهان از قندهای موجود در غذاها و نوشیدنی‌ها تغذیه می‌کنند و مواد اسیدی تولید می‌کنند. این مواد اسیدی باعث می‌شوند که مینای دندان مواد معدنی خود را از دست بدهد. یکی از این مواد معدنی فلوراید است. با خوردن آب، غذای سالم و با استفاده از خمیردندان مناسب، مواد معدنی مثل فلوراید، کلسیم و فسفات جذب مینای دندان می‌شوند که به این فرایند معدنی سازی مجدد دندان می‌گوییم.
فلوراید به سه روش از دندان‌ها محافظت می‌کند و مینای دندان را تقویت می‌کند. این ماده معدنی:
- با تقویت مینای دندان، دندان را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌کند.
- رشد و تکثیر باکتری‌های داخل دهان را مختل می‌کند.
- پوسیدگی دندان را در مراحل اولیه ترمیم می‌کند.
انواع روش‌های استفاده از فلوراید
فلوراید به دو روش موضعی و سیستمیک جذب دندان‌ها می‌شود.
روش‌های موضعی
در روش موضعی، فلوراید هنگام تماس با مینای دندان جذب آن می‌شود. رایج‌ترین و دردسترس‌ترین روش استفاده از فلوراید، استفاده از خمیردندان‌ها و دهانشویه‌هایی است که حاوی این ماده معدنی هستند. خمیردندان‌ها در مدل‌های مختلفی مخصوص کودکان و بزرگسالان تولید می‌شوند و هرکدام حاوی مقادیر استاندارد و ایمنی از فلوراید هستند. بزرگسالان هنگام مسواک‌زدن باید به‌اندازه یک نخود و کودکان به‌اندازه نصف یک نخود روی مسواک خود خمیردندان بزنند و دندان‌های خود را بشویند؛ اما نباید خمیردندان یا دهانشویه را قورت بدهند.
برخی مواد هم حاوی فلوراید با غلظت بالا هستند که برای درمان روی دندان اعمال می‌شوند. وارنیش فلوراید یک ماده‌ای شبیه به لاک است که غلظت بالایی دارد. این ماده به‌صورت تخصصی توسط دندانپزشک روی دندان‌ها اعمال می‌شود و برای افرادی استفاده می‌شود که در معرض پوسیدگی شدید دندان هستند. ژل‌ها و فوم‌های فلوراید نیز موادی هستند که غلظت فلوراید بالایی دارند و برای افراد بالای 6 سال که در معرض خطر پوسیدگی دندان قرار دارند به‌صورت موضعی استفاده می‌شوند.
چرا کلینیک دکتر افضلی را انتخاب کنیم؟
روش‌های سیستمیک
منظور از روش‌های سیستمیک استفاده از فلوراید، استفاده از منابع خوراکی است. در این روش فلوراید از مسیر دستگاه گوارش وارد جریان خون می‌شود و سپس به دندان‌ها و استخوانها منتقل می‌شود. به نقل از سایت سلامت عمومی دانشگاه هاروارد بعضی از مواد غذاهایی مثل چای سیاه و قهوه دم‌کرده، کشمش، سیب‌زمینی، بلغور جو دوسر و… به طور طبیعی حاوی مقداری فلوراید هستند.
در برخی از کشورها نیز مقدار استاندارد و مشخصی فلوراید به آب شرب اضافه می‌شود تا خطر پوسیدگی دندان‌ها را کاهش دهد. در این حالت آب شرب نیز منبع خوبی برای جذب این ماده معدنی است.
امروزه قرص‌های حاوی فلوراید هم توسط شرکت‌های دارویی تولید شده‌اند تا در موارد لازم کمبود منابع فلوراید را جبران کنند. این قرص‌ها معمولاً برای کودکان 6ماهه تا 16ساله تجویز می‌شود و دوز مصرف آن بین 0.25 میلی گرم تا 1 میلی گرم در روز است.
فواید فلوراید
فلوراید باعث تقویت دندان‌ها و استخوانها می‌شود؛ اما ما در این مقاله فواید فلوراید برای دندان را بررسی می‌کنیم.
تقویت مینای دندان
با خوردن غذاها و آب حاوی فلوراید، فلوراید جذب مینای دندان تازه رویش یافته شده و با افزایش مواد معدنی آن، باعث تقویت و اصطلاحا بلوغ مینای دندان می‌شود. استفاده موضعی فلوراید نیز مانع از از دست رفتن مواد معدنی مینای دندان می‌شود و ساختار مینای دندان را تقویت می‌کند.
کاهش پوسیدگی دندان‌ها
فلوراید رشد و تکثیر باکتری‌های دهان را مختل می‌کند و مواد اسیدی که توسط این باکتری‌ها تولید می‌شود را کاهش می‌دهد. همچنین با تقویت مینای دندان، از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند. در نهایت این ماده معدنی می‌تواند با جبران مواد معدنی ازدست‌رفته دندان، پوسیدگی دندان را در مراحل اولیه درمان کند و از پیشرفت آن جلوگیری کند.
پیشگیری از عفونت‌های دهانی
فلوراید رشد باکتری‌ها را کندتر می‌کند و ازآنجایی‌که علت اصلی ایجاد عفونت لثه و عفونت‌های دهانی باکتری‌ها هستند، این ماده معدنی می‌تواند از بروز این عفونت‌ها پیشگیری کند.
عوارض جانبی و مضرات فلوراید
بر اساس بیانیه سازمان بهداشت جهانی مقدار استاندارد فلوراید برای آب آشامیدنی 0.5 الی ppm 1 است. غلظت بالای ppm 4.0 می تواند خطرناک باشد و باعث مشکلاتی مثل فلوروزیس دندانی، مسمومیت با فلوراید، هیپرپاراتیروئیدیسم، فلوروز اسکلتی، مشکلات عصبی و حتی مشکلات پوستی شود.
نکته مهم: بر اساس مطالعه‌ای که در سال 2013 در ایران انجام شده است، مقدار فلوراید موجود در آب آشامیدنی ایران کمتر از سطح استاندارد است اما نرخ ابتلا به فلوروزیس در ایران نسبتا بالا است. به همین دلیل از مصرف خودسرانه فلوراید پرهیز کنید و برای استفاده از مکمل‌های حاوی فلوراید حتما با دندانپزشک مشورت کنید.
فلوروزیس دندانی
فلوروزیس یا فلوئوروزیس دندانی شایع‌ترین عارضه مصرف بیش از حد فلوراید است. به تغییر رنگ دندان‌ها در اثر مصرف بیش از حد فلوراید فلوئوروزیس می‌گوییم. این عارضه در کودکان و در هنگام تشکیل مینای دندان اتفاق میفتد. در این حالت روی دندان‌های کودکان لکه‌های سفیدرنگ، زردرنگ یا در موارد شدید قهوه‌ای‌رنگ ایجاد می‌شود.
مصرف بیش از حد فلوراید باعث فلوئوروزیس می‌شود. فلوروزیس عمدتاً در اثر نوشیدن آب در مناطقی که غلظت فلوراید در آب آشامیدنی زیاد است ایجاد می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود شیرخشک نوزادان با آب بدون فلوراید درست شود، کودکان زیر 6 سال از دهانشویه استفاده نکنند و والدین مراقب باشند تا کودکان خمیردندان را قورت ندهند.
فلوروزیس معمولاً تنها ظاهر دندان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و روی سلامت دندان تأثیری ندارد. این عارضه درمان ندارد و برطرف نمی‌شود و تنها با روش‌های زیبایی دندان مثل کامپوزیت ونیر یا لمینت دندان می‌توانیم ظاهر دندان را اصلاح کنیم.
مسمومیت با فلوراید
مصرف زیاد و طولانی‌مدت فلوراید می‌تواند باعث بروز علائمی مثل:
- درد در ناحیه شکم
- ترشح بیش از حد بزاق دهان
- تشنج
- اسپاسم عضلانی
- تهوع و استفراغ
می‌شود. این مسمومیت نادر است و در حالت عادی اتفاق نمی‌افتد؛ بلکه ممکن است در اثر آلوده‌شدن آب آشامیدنی در نتیجه برخی حوادث گسترده اتفاق بیفتد.
تأثیرات فلوراید بر تیروئید
مصرف بیش از حد فلوراید به غدد پاراتیروئید آسیب می‌رساند و باعث هیپرپاراتیروئیدیسم یا ترشح بیش از حد هورمون‌های پاراتیروئید می‌شود. این عارضه باعث کاهش کلسیم استخوانها و افزایش کلسیم خون می‌شود و استخوانها را در معرض خطر شکستگی قرار می‌دهد.
فلوراید تراپی چیست و چگونه انجام می‌شود؟
فلوراید تراپی یکی از روش‌های درمانی دندانپزشکی است که هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان انجام می‌شود تا مینای دندان تقویت شود و خطر پوسیدگی دندان را کمتر کند.
هنگام فلوراید تراپی، دندان‌ها ابتدا به طور کامل تمیز و ضدعفونی می‌شوند. سپس ژل، وارنیش یا فوم مخصوص با غلظت بالای فلوراید رو، اطراف و بین دندان‌ها مالیده می‌شود. این ماده باید توسط دندانپزشک روی دندان‌ها مالیده شود و باید برای مدت‌زمان مشخصی (چند دقیقه) روی دندان‌ها باقی بماند. سپس ماده‌ی حاوی فلوراید با پنبه یا گاز از روی دندان پاک می‌شود و از بیمار خواسته می‌شود تا به مدت 30 دقیقه از خوردن و نوشیدن پرهیز کند.
دندانپزشک ممکن است انجام این درمان را هر شش ماه یک‌بار توصیه کند. در برخی موارد ممکن است مکمل خوراکی فلوراید، دهانشویه یا محلول‌های خاصی برای استفاده خانگی هم تجویز شوند.
منابع فلوراید
فلوراید به طور طبیعی در آب، هوا یا حتی خاک وجود دارد. این ماده معدنی در برخی از کشورها به آب آشامیدنی اضافه می‌شود تا به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک کند؛ اما معمولاً آب شرب به‌تنهایی برای تأمین فلوراید موردنیاز بدن کافی نیست.
آب شرب
آب شرب عموماً حاوی مقداری فلوراید است که می‌تواند به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک کند. مقدار تأیید شده این ماده معدنی در آب آشامیدنی بین 0.5 الی ppm 1 است اما این مقدار در مناطق مختلف متفاوت است.
گاهی دندان‌های کودکان یا بزرگسالان در معرض پوسیدگی قرار دارند و این مقدار به‌تنهایی برای تقویت مینای دندان آن‌ها کافی نیست.
خمیردندان‌های حاوی فلوراید
مسواک‌زدن با خمیردندان حاوی فلوراید یکی از روش‌ها مؤثر پیشگیری از پوسیدگی دندان است. امروزه مدل‌های مختلفی از خمیردندان‌های حاوی فلوراید در بازار موجود هستند که حاوی مقادیر مختلفی فلوراید هستند. به نقل از سایت NHS:
-
کودکان زیر 3 سال باید دو بار در روز با خمیردندانی که حاوی 1000 ppm فلوراید است، هر بار به اندازه نصف یک نخود مسواک بزنند.
-
کودکان زیر 3 تا 6 سال باید دو بار در روز با خمیردندانی که حاوی بیش از 1000 ppm فلوراید است، هر بار به اندازه یک نخود مسواک بزنند.
-
کودکان بالای 7 سال و بزرگسالان نیز باید حداقل دو بار در روز با خمیر دندانی که حاوی 1350 تا ppm 1500 فلوراید است، هر بار به اندازه یک نخود، مسواک بزنند.
بعد از مسواک‌زدن با خمیردندان مناسب، برای جذب بیشتر فلوراید توصیه می‌شود که به‌جای شستن دهان با آب، خمیردندان را به طور کامل تف کنید و دهانتان را با آب نشویید.
دهانشویه‌های حاوی فلوراید
دهانشویه‌های حاوی فلوراید معمولاً برای کودکان بالای 8 سال و بزرگسالانی که دندان پوسیده دارند تجویز می‌شود. این افراد باید علاوه بر مسواک‌زدن با خمیردندان مناسب، حداقل یک‌بار در روز از دهانشویه حاوی فلوراید استفاده کنند.
معمولاً توصیه می‌شود دهانشویه را بلافاصله بعد از مسواک‌زدن استفاده نکنید. آن را در زمان دیگری استفاده کنید تا دهانشویه فلوراید خمیردندان را نشوید.
وارنیش یا ژل فلوراید
وارنیش‌ها یا ژل‌های مخصوصی در دندانپزشکی استفاده می‌شود که حاوی فلوراید با غلظت بالا هستند. این مواد با نظارت دندانپزشک و در مطب دندانپزشکی طی فرایندی که به آن فلوراید تراپی گفته می‌شود روی دندان اعمال می‌شوند.
مواد غذایی
برخی از مواد غذایی نیز حاوی مقدار ناچیزی فلوراید هستند. این غذاها عبارت‌اند از:
- شیر
- چای سیاه و قهوه دم‌کرده
- سیب
- برنج
- کشمش
- انگور
- سیب‌زمینی
- بلغور جو دوسر
مکمل‌های حاوی فلوراید
در برخی موارد آب آشامیدنی یا غذاها به‌تنهایی برای تأمین فلوراید موردنیاز بدن کافی نیست. در این موارد مکمل‌های حاوی فلوراید تجویز می‌شوند. این مکمل‌ها به شکل‌های مختلف قرص، قطره یا آدامس تولید شده‌اند و می‌تواند باعث تقویت دندان‌ها و استخوانها شوند.
جمع بندی
همان‌طور که در این مقاله بررسی کردیم، فلوراید یکی از مواد معدنی ضروری و موردنیاز بدن است که فواید زیادی برای دندان‌ها و استخوانها دارد. فلوراید مینای دندان را تقویت می‌کند و آن را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌کند. همچنین می‌تواند با جبران منابع معدنی ازدست‌رفته دندان، پوسیدگی دندان را در مراحل اولیه درمان کند. خمیردندان‌ها و دهانشویه‌های حاوی فلوراید، فلوراید تراپی و قرص فلوراید منابع خوبی برای تأمین فلوراید موردنیاز دندان‌ها هستند.
کلینیک دندانپزشکی دکتر حمیدرضا افضلی
جهت رزرو نوبت و دریافت مشاوره تخصصی فرم زیر را تکمیل نمایید.
سوالات متداول
چه افرادی به فلوراید درمانی نیاز دارند؟
افرادی که در معرض خطر پوسیدگی دندان هستند به فلوراید درمانی نیاز دارند تا مینای دندانشان تقویت شود.
فلوراید برای دندان کودکان چه فوایدی دارد؟
این ماده معدنی مینای دندان‌های درحال‌رشد کودکان را تقویت می‌کند و دندان را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌کند. همچنین پوسیدگی دندان را در مراحل اولیه برطرف می‌کند.
آیا فلوراید برای دندان ضرر دارد؟
فلوراید برای سلامت دندان‌ها ضروری است؛ اما مقدار بیش از حد آن می‌تواند باعث مشکلاتی مثل فلوروزیس دندانی و مشکلات تیروئیدی شود.