همه چیز درباره جراحی دندان عقل: پاسخ به سوالات متداول

دندان عقل آخرین دندانی است که می‌روید. این دندان معمولاً اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی از لثه خارج می‌شود یا با ایجاد علائمی مثل درد و التهاب ما را از وجود خود مطلع می‌کند. دندان عقل در بیشتر موارد نهفته یا نیمه نهفته است و باعث ایجاد درد، عفونت لثه، آسیب به دندان مجاور یا جابه‌جاشدن دندان‌های دیگر می‌شود. در همین راستا پیشنهاد می کنیم مقاله دندان عقل نهفته را از دست ندهید. به همین دلیل لازم است آن را با جراحی‌ای که به آن جراحی دندان عقل گفته می‌شود، خارج کنیم. تکنیک‌های مختلفی برای جراحی دندان عقل وجود دارد که در این مقاله بررسی می‌کنیم.

دندان عقل چیست؟

دندان عقل یا wisdom tooth سومین دندان آسیای بزرگ و آخرین دندانی است که می‌روید و به آن سومین دندان مولار نیز گفته می‌شود. دندان عقل معمولاً از اواخر نوجوانی یا در جوانی (بین 18 تا 25 سالگی) شروع به رویش می‌کند.

برخی از افراد 4 دندان عقل دارند درحالی که برخی افراد دیگر 1، 2، یا 3، دندان عقل دارند یا حتی هیچ دندانی عقلی ندارند. داشتن یا نداشتن دندان عقل طبیعی است و حتی اگر فردی هیچ دندان عقلی نداشته باشد به معنی بیمار بودن یا داشتن مشکل خاصی نیست.

چرا جراحی دندان عقل ضروری است؟

اگر فک فضای کافی برای دندان عقل داشته باشد و دندان عقل با زاویه درستی رشد کند، ممکن است نیازی به کشیدن آن نباشد. اما در بسیاری از موارد، دندان عقل به‌صورت نهفته یا نیمه نهفته باقی می‌کند یا به دندان‌های مجاور آسیب می‌زد. به همین دلیل بسیاری از دندان‌پزشکان توصیه می‌کنند قبل از این که دندان عقل به طور کامل رشد که و مشکل‌آفرین بشود، با جراحی آن را استخوان فک خارج کنیم.

جراحی دندان عقل در سنین نوجوانی و ابتدای جوانی (15 تا 22 سالگی) ایمن‌تر و آسان‌تر است. زیرا در این سن ریشه‌های دندان عقل به طور کامل رشد نکرده‌اند و استخوان فک تراکم کمتری دارد در نتیجه دوران نقاهت جراحی کوتاه‌تر می‌شود.

همچنین به این نکته توجه داشته باشید که کشیدن دندان عقل، نیازی به ایمپلنت ندارد. دندان‌های عقل یا سومین دندان‌های آسیاب معمولاً در انتهای دهان قرار دارند و فقدان آنها معمولاً تاثیری بر عملکرد دهان یا زیبایی لبخند ندارد. بنابراین نیازی به هزینه های ناشی از قیمت کاشت دندان نیست.

در ادامه به نقل قولی که از دانشگاه تگزاس ای اند ام در مورد جراحی دندان عقل گفته شده است توجه کنید.

“The extraction of wisdom teeth is necessary when they are prevented from properly erupting, as poorly positioned, impacted teeth can cause many problems. Early removal is recommended to avoid such future problems and to decrease the surgical risk involved with the procedure”

“کشیدن دندان‌های عقل هنگامی ضروری است که نتوانند به درستی رویش یابند، زیرا دندان‌های نهفته که در موقعیت نامناسبی قرار دارند، می‌توانند مشکلات زیادی ایجاد کنند. برداشتن زودهنگام توصیه می‌شود تا از مشکلات آینده جلوگیری شود و ریسک جراحی کاهش یابد.”

علل نیاز به جراحی دندان عقل

همان طور که گفته شد، گاهی ممکن است دندان عقل نهفته باشد یا به صورت افقی رشد کند. یا باعث احساس درد، پوسیدگی دندان کناری و عفونت لثه شود. در نتیجه دندانپزشک باید آن را با جراحی خارج کند.

در برخی موارد، این جراحی به عنوان یک جراحی پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز عوارض جدی در آینده انجام می‌شود.

نهفته بودن دندان عقل

اگر دندان عقل نتواند به‌خوبی رشد کند و از لثه خارج شود، داخل استخوان فک گیر می‌کند. در این حالت به آن دندان عقل نهفته گفته می‌شود. در اطراف دندان عقل نهفته، یک فولیکول یا کیسه رویشی است که اگر دندان به موقع از لثه خارج نشود، می‌تواند منجر به عفونت یا ایجاد کیست بشود یا به ریشه دندان کناری و استخوان فک آسیب برساند. به همین دلیل دندان عقل نهفته باید با جراحی از استخوان فک خارج شود.

عفونت‌ها و التهاب‌های مرتبط با دندان عقل

گاهی ممکن است دندان عقل با زاویه خاصی رشد کند. در این حالت معمولاً بخشی از دندان عقل از لثه خارج می‌شود؛ اما ریشه آن هنوز به طور کامل رشد نکرده است. به این حالت دندان عقل نیمه نهفته گفته می‌شود. یکی از شایع‌ترین عوارض دندان عقل نیمه نهفته احساس درد است این درد ممکن است در به‌صورت دندان درد، درد در استخوان فک یا سردرد بروز پیدا کند.

دندان عقل نیمه نهفته می‌تواند مسیری برای ورود باکتری‌ها به لثه ایجاد کند که منجر به عفونت لثه می‌شود یا این که با باقی ماندن بخشی از لثه و بافت نرم روی دندان عقل نیمه نهفته، باکتری‌ها در زیر آن تجمع کنند. در این حالت تجمع باکتری‌ها باعث ایجاد نوعی التهاب و عفونت لثه می‌شود که به آن پریکورونیت گفته می‌شود.

ازآنجایی‌که تمیزکردن و مسواک‌زدن دندان‌های عقب نسبت به دندان‌های جلو سخت‌تر است، تجمع باکتری‌ها در اطراف دندان عقل نیمه نهفته، می‌تواند باعث پوسیدگی دندان شود. این پوسیدگی و عفونت در موارد شدید می‌تواند منجر به تشکیل کیست‌ یا تومور در اطراف دندان مولر سوم شود.

آسیب به دندان‌های مجاور

اگر دندان عقل فضای کافی برای رشد نداشته باشد، می‌تواند به دندان‌های کناری فشار بیاورد. این فشار به تمامی دندان‌ها منتقل می‌شود و می‌تواند باعث جابه‌جاشدن دندان‌ها، به‌هم‌ریختگی دندان‌ها و مال اکلوژن شود.

علاوه‌برآن تمیزکردن فضای بین دندان عقل نیمه نهفته و دندان مولر دوم (آسیای بزرگ دوم) به دلیل دسترسی دشوار، سخت تمیز می‌شود. تجمع ذرات غذا و باکتری در فاصله بین این دو دندان می‌تواند باعث پوسیدگی تاج دندان مولر دوم بشود. همچنین دندان عقل نهفته ممکن است به ریشه دندان مولر دوم هم فشار بیاورد و باعث پوسیده‌شدن آن از زیر لثه بشود.

فرایند جراحی دندان عقل

بر اساس متن منتشر شده در انجمن دندانپزشکی آمریکا، در صورتی دندان عقل باعث

• درد
• عفونت
• کیست
• تومور
• آسیب به دندان‌های مجاور
• بیماری لثه
• پوسیدگی دندان

بشود، دندانپزشک جراحی دندان عقل را به‌عنوان یکی از مراحل ارتودنسی یا بخشی از مراقبت‌های دندانی توصیه می‌کند. در ادامه شما را با مراحل جراحی دندان عقل آشنا خواهیم کرد.

مشاوره و ارزیابی اولیه

قبل از هر چیزی دندانپزشک باید مطمئن شود منشأ درد، دندان عقل است. به همین دلیل دندانپزشک دندان‌های شما را معاینه می‌کند و درخواست یک عکس رادیوگرافی می‌دهد. بعد از بررسی عکس رادیوگرافی، روش درمان برای شما توضیح داده می‌شود و زمان انجام جراحی برنامه‌ریزی می‌شود.

در این جلسه معمولاً در مورد نوع بیهوشی یا بی‌حسی هم صحبت می‌شود؛ بنابراین اگر شما شرایط خاصی دارید که باید تحت بیهوشی قرار بگیرید یا از داروی آرام‌بخش استفاده کنید، در این زمان باید با دندانپزشک و جراح خود صحبت کنید.

آماده‌سازی قبل از جراحی

درصورتی‌که دندان عقل نهفته یا نیمه نهفته باشد، معمولاً باید با جراحی از استخوان فک خراج شود. قبل از شروع جراحی معمولاً دندانپزشک یک‌بار دیگر عکس رادیوگرافی را بررسی می‌کند تا از محل دقیق و زاویه دندان عقل مطمئن شود.

جراحی دندان عقل معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود؛ اما گاهی بیمار شرایط ویژه‌ای دارد که نیاز است برای جراحی بیهوش شود یا از داروهای آرام‌بخش در حین جراحی استفاده کند. بعد از بی حس یا بیهوش شدن بیمار، جراحی آغاز می‌شود.

مراحل انجام جراحی

برای خارج‌کردن دندان عقل، ابتدا لثه با تیغ جراحی یا با لیزر برش داده می‌شود. سپس در صورت نیاز بخشی از استخوان فک که روی دندان عقل یا روی ریشه آن قرار دارد برداشته می‌شود. سپس دندان عقل به چند قسمت کوچک‌تر تقسیم می‌شود تا پزشک بتواند آن را راحت‌تر از استخوان فک خارج کند. پزشک بعد از خارج‌کردن دندان عقل، محل جراحی را به‌خوبی بررسی می‌کند هیچ بخشی از دندان یا ریشه آن داخل استخوان فک باقی نمانده باشد. در نهایت محل جراحی را بخیه می‌زند تا خونریزی به حداقل برسد. ‌

مراقبت‌های بلافاصله پس از جراحی

بلافاصله بعد از جراحی، محل جراحی ممکن است کمی خونریزی داشته باشد که طبیعی است. به همین دلیل دندانپزشک روی محل جراحی گاز استریل قرار می‌دهد و از شما می‌خواهد تا مدتی آن را گاز بگیرید. استفاده از کمپرس سرد نیز به کاهش خونریزی و درد بعد از جراحی کمک می‌کند.

بعد از جراحی سعی کنید زیاد تف نکنید تا لخته‌ خونی که شکل‌گرفته داخل حفره باقی بماند و از خونریزی بیشتر جلوگیری کند.

تکنیک‌های مختلف جراحی دندان عقل

درگذشته جراحی دندان عقل با استفاده از چاقوی جراحی و به کمک توربین دندانپزشکی انجام می‌شد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و واردشدن لیزر به حوزه دندانپزشکی، امکان جراحی دندان عقل با لیزر نیز فراهم شده است.

جراحی سنتی

در روش سنتی جراحی دندان عقل، لثه با چاقوی جراحی بریده می‌شود و در صورت نیاز، استخوان روی دندان یا اطراف دندان نیز کمی تراشیده می‌شود تا دندان به‌راحتی از محل خود خارج شود. این روش یک جراحی رایج برای خارج‌کردن دندان عقل است که با درد و خونریزی همراه است؛ اما هزینه آن نسبت به جراحی با لیزر کمتر است.

جراحی با لیزر

لیزر تکنولوژی‌ای است که امروزه به طور گسترده در پزشکی استفاده می‌شود. از لیزر می‌توان برای بریدن لثه در جراحی دندان عقل و برای کاهش و مدیریت خونریزی بعد از جراحی استفاده کرد. جراحی با لیزر، درد، خونریزی و التهاب کمتری نسبت به جراحی سنتی ایجاد می‌کند. همچنین، بعد از جراحی می‌توان با استفاده از لیزر، محل جراحی را ضد عفونی کرد تا از بروز عفونت جلوگیری شود.

استفاده از تکنولوژی‌های نوین

امروزه شاهد پیشرفت علم و تکنولوژی در تمامی حوزه‌های پزشکی هستیم. دندانپزشکی هم از این قاعده مستثنی نیست. برخی از پیشرفت‌های این حوزه برای جراحی دندان عقل استفاده می‌شوند عبارتند از:

• تصویر برداری CBCT: در گذشته برای تصویربرداری از دندان عقل از عکس رادیوگرافی ساده استفاده می‌شد. امروزه از روش‌های مدرن‌تر تصویربرداری مثل CBCT استفاده می‌شود. این روش تصویربرداری، تصویر سه‌بعدی و دقیقی از استخوان، عصب‌ها و بافت‌های دیگر ارائه می‌دهد که باعث می‌شود برنامه‌ریزی جراحی دقیق‌تر انجام شود. اطلاعات دقیقی که این تصویر در اختیار جراح قرار می‌دهد می‌تواند برخی عوارض جراحی مثل آسیب‌دیدن عصب را به حداقل برساند.
• استفاده از آرام‌بخش: امروزه در کنار بی‌حسی موضعی، می‌توان از آرام‌بخش‌های مختلف خوراکی، تزریقی یا حتی گاز خنده (نیتروز اکسید) استفاده کرد تا بیمار راحتی بیشتری در زمان جراحی داشته باشد.
• اسفنج‌های کلاژن زیست‌سازگار: اسفنج‌های کلاژنی وسایلی هستند که برای کمک به انعقاد و بهبود سریع‌تر زخم استفاده می‌شوند. این اسفنج‌ها از ایجاد حفره خشک جلوگیری می‌کنند و عوارض عمل را کاهش می‌دهند.
• بخیه‌های جذبی: درگذشته بعد از جراحی بیمار باید مجدد برای کشیدن بخیه به دندانپزشکی مراجعه می‌کرد. امروزه از بخیه جذبی برای بستن زخم جراحی دندان عقل استفاده می‌شود. این بخیه معمولاً یک تا دو هفته بعد از عمل به طور کامل جذب می‌شوند و خطر عفونت هنگام کشیدن بخیه را هم کمتر می‌کنند.

مراقبت‌های پس از جراحی دندان عقل

جراحی دندان عقل، جراحی‌ای است که معمولاً به‌صورت سرپایی و بدون نیاز به بیهوشی انجام می‌شود؛ اما به مراقبت‌های خاصی نیاز دارد تا عوارض آن به حداقل برسد و بهبودی سریع‌تر حاصل شود.

راهنمایی‌های بهداشتی و دارویی

معمولاً توصیه می‌شود که در روز جراحی مسواک نزنید و از نخ دندان و دهانشویه استفاده نکنید. تف کردن نیز بعد از عمل توصیه نمی‌شود. یک روز بعد از جراحی می‌توانید مسواک بزنید؛ اما این کار را باید به‌آرامی و بادقت انجام دهید. بهتر است مسواک را روی محل جراحی نکشید تا زخم را تحریک نکنید. همچنین می‌توانید دهان خود را با آب‌نمک ولرم بشویید.

رژیم غذایی مناسب پس از جراحی

بعد از جراحی مایعات زیادی بنوشید؛ اما به مدت 24 ساعت بعد از جراحی از نوشیدن نوشیدنی‌های داغ، کافئین دار، گاز دار و نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنید. همچنین مایعات را نباید با نی بنوشید. زیرا مکش ایجاد شده در دهان هنگام استفاده از نی می‌تواند باعث خونریزی محل جراحی شود.

در 24 ساعت اول بعد از جراحی نباید غذای داغ، ترد یا تند میل کنید. در این مدت باید غذاهای نرم مثل ماست، برنج، سوپ و پوره سیب زمینی میل کنید.

مدیریت درد و تورم

بعد از جراحی برای شما داری مسکن و آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. مسکن به مدیریت درد و کاهش التهاب بعد از جراحی کمک می‌کند. داروی آنتی‌بیوتیک نیز از عفونت‌کردن لثه و محل جراحی جلوگیری می‌کند. استامینوفن و ایبوپروفن مسکن‌هایی هستند که معمولاً بعد از جراحی دندان عقل تجویز می‌شوند.

بعد از جراحی دندان عقل، محل جراحی و گونه کمی ملتهب می‌شود. این التهاب معمولاً تا 2 الی 3 روز ادامه پیدا می‌کند و سپس برطرف می‌شود. استفاده از کمپرس سرد به کم‌شدن التهاب کمک می‌کند.

استعمال دخانیات

تا 72 ساعت بعد از جراحی نباید به هیچ عنوان سیگار بکشید. سیگار و دخانیات دیگر نه تنها سرعت بهبودی را کمتر می‌کنند بلکه احتمال خونری و بروز عوارض دیگر را بیشتر می‌کنند. اگر سیگاری هستید، بهترین حالت این است که تا یک هفته بعد از جراحی صبر کنید.

عوارض و مشکلات احتمالی پس از جراحی دندان عقل

جراحی دندان‌عقل یک جراحی ساده و سرپایی است اما مانند هر عمل جراحی دیگری، با عوارض خاصی همراه است.

عفونت و التهاب

درد و التهاب یکی از رایج‌ترین عوارض جراحی دندان عقل است. بعد از جراحی دهان و گونه ورم می‌کند. این تورم ممکن است به‌قدری شدید باشد که فرد نتواند دهان خود را کامل باز کند. تورم و التهاب حدوداً سه روز طول می‌کشد. سپس به‌مرور کمتر می‌شود.

احساس درد نیز معمولاً بعد از 4 الی 5 روز برطرف می‌شود اما اگر بعد از این مدت درد بدتر شود و با تورم یا بوی بد دهان همراه باشد، احتمالا محل جراحی عفونت کرده است. در این حالت توصیه می‌شود به دندانپزشکی مراجعه کنید تا از بدتر شدن عفونت جلوگیری شود.

خونریزی مداوم

تا یک الی دو ساعت بعد از جراحی، خونریزی طبیعی است. اما اگر حجم خونریزی زیاد باشد یا خونریزی متوقف نشود، می‌تواند نشانه آسیب‌دیدن عروق خونی یا مشکل در انعقاد خون باشد. در این حالت باید سریعاً با دندانپزشک یا جراح خود تماس بگیرید.

خشکی دندان

احساس گلودرد و خشکی دهان از عوارض رایج جراحی است. زیرا در تمام مدت جراحی بیمار باید دهان خود را باز نگه دارد که باعث خشک‌شدن حفره گلو، لوزه‌ها و لب‌ها می‌شود. باز ماندن دهان ممکن است باعث احساس درد در لب‌ها، گلو و مفصل فک نیز بشود.

حفره خشک

حفره خشک یا dry socket یکی از عوارض جراحی دندان‌عقل است. بعد از جراحی، در محل جراحی لخته خونی تشکیل می‌شود که حاوی سلول‌های خونی و موادی است که به ترمیم بهتر لثه و استخوان کمک می‌کند. اگر لخته خون به‌خوبی در این محل شکل نگیرد یا از روی زخم جابه‌جا شود، محل جراحی خشک و دردناک می‌شود و به آن حفره خشک می‌گویند.

بی حسی لب‌ها یا گونه‌ها

گاهی ممکن است در حین جراحی عصب لب یا گونه کمی آسیب ببیند. این آسیب معمولاً خود را به‌صورت بی‌حسی یا سوزن‌سوزن‌شدن نشان می‌دهد. این آسیب معمولاً چند هفته تا چند ماه بعد از جراحی بهبود میابد و برطرف می‌شود؛ اما بهتر است این مورد را با جراح خود در میان بگذارید.

بر اساس متن منتشر شده در مرکز ملی اطلاعات بیوتکنولوژی آمریکا این عارضه ممکن است در یک نفر از هر صد نفر دائمی باشد.

بهبود و زمان بازگشت به فعالیت‌های عادی

زمان برگشت به فعالیت‌های عادی بعد از جراحی، به فرد و پیچیدگی جراحی بستگی دارد. به طور معمول پزشک از شما می‌خواهد که باقی روز را در منزل استراحت کنید. بعضی از افراد می‌توانند فردای جراحی به کار و فعالیت روزمره خود برگردند درحالی‌که افراد دیگر ممکن است بین 1 تا  3 روز به استراحت نیاز داشته باشند.

مدت زمان بهبودی

بهبودی کامل بعد از جراحی معمولاً 1 تا 2 هفته زمان می‌برد اما بیشتر افراد بعد از 3 تا 5 روز به مدرسه، کار یا دیگر فعالیت‌های روزمره خود ادامه می‌دهند. اگر در طول جراحی به عصب صورت آسیب رسیده باشد، این آسیب معمولا بعد از چند هفته تا چند ماه برطرف می‌شود.

نکات مهم برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره

بین 1 تا 3 روز بعد از جراحی می‌توانید فعالیت‌های عمومی خود را ادامه بدهید اما تا یک هفته بعد از جراحی نباید ورزش یا فعالیت بدنی شدید انجام بدهید. ورزش سنگین می‌تواند باعث خونریزی محل جراحی شود.

نتیجه گیری

جراحی دندان عقل یکی از جراحی‌های متداول و رایج دندانپزشکی است. دندان عقلی که نهفته یا نیمه نهفته باشد، باید با جراحی از استخوان فک خارج شود تا درد، عفونت و التهاب ناشی از آن برطرف شود. این جراحی ممکن است به شیوه سنتی یا با لیزر انجام شود. جراحی دندان عقل یک جراحی سرپایی است و دوران نقاهت کوتاهی دارد. فراموش نکنید که برای انجام این جراحی به یک دندانپزشک باسابقه و ماهر و یا یک جراح مجرب مراجعه کنید. چراکه پزشک مجرب جراحی را با کمترین آسیب و عوارض ممکن انجام می‌دهد.

کلینیک دندانپزشکی دکتر حمیدرضا افضلی

سوالات متداول

در ادامه به پاسخ برخی از مهمترین سوالات در زمینه جراحی دندان عقل می پردازیم.

جراحی دندان عقل چقدر طول می‌کشد؟

این جراحی معمولا بین 30 دقیقه تا یک ساعت زمان می‌برد. اگر جراحی تحت بیهوشی انجام شود این مدت‌زمان بیشتر خواهد بود.

هزینه جراحی دندان عقل چقدر است؟

جراحی دندان‌عقل یک عمل سرپایی است که پیچیدگی آن به شرایط بیمار و نحوه رشد دندان عقل بستگی دارد. خارج‌کردن آن در برخی از افراد ساده‌تر و در برخی افرادی دیگر پیچیده‌تر است. به همین دلیل مقدار دقیقه هزینه جراحی باید بعد از معاینه و بررسی عکس رادیوگرافی انجام شود.

چه زمانی بعد از جراحی دندان عقل به دندانپزشک مراجعه کنم؟

در صورت تب بالای 38.5 درجه، خونریزی شدید، درد شدیدی که با مسکن برطرف نمی‌شود، عفونت چرکی، مشکل در بلع یا تنفس و تورم شدید بعد از گذشت سه روز از زمان جراحی این موارد را به جراح یا دندانپزشک خود اطلاع دهید.