به لایه بی‌رنگ یا زردرنگی که چند ساعت بعد از غذاخوردن روی دندان‌ها جمع می‌شود پلاک دندان گفته می شود. پلاک دندان چسبناک است و از باکتری‌ها، مخاط دهان، مواد غذایی و مواد اسیدی تشکیل شده است. پلاک دندان با مسواک‌زدن منظم و رعایت بهداشت دهان و دندان از بین می‌رود؛ اما اگر تمیز نشود، روی دندان‌ها و خط لثه باقی می‌ماند و سفت می‌شود. تجمع پلاک می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مثل پوسیدگی دندان، التهاب و عفونت لثه و بوی بد دهان شود. در این حالت پلاک‌ها باید توسط دندانپزشک و طی جرم‌گیری تمیز شوند و از بین بروند.
پلاک دندان به چه معناست؟
از تجمع باکتری‌ها، مواد غذایی باقی‌مانده و مخاط دهان یک لایه نازک روی دندان‌ها تشکیل می‌شود که به آن پلاک دندان می‌گوییم. پلاک می‌تواند بی‌رنگ یا زردرنگ باشد و روی دندان‌ها، لثه، دندان‌مصنوعی یا حتی روی بریس‌های ارتودنسی جمع می‌شود. تجمع پلاک یکی از علتهای اصلی پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه است.
پلاک دندان دائماً و به طور طبیعی داخل دهان تشکیل می‌شود؛ اما نکته مهم در این زمینه تمیزکردن به‌موقع پلاک از روی دندان‌ها و خط لثه است. چراکه باکتری‌های موجود در پلاک یک ماده‌ی اسیدی تولید می‌کنند که می‌تواند به مینای دندان آسیب برساند.
علل به وجود آمدن پلاک دندان چیست؟
بعد از خوردن غذاهای حاوی کربوهیدرات (شیرینی، نوشابه، آب‌نبات و…) باکتری‌های داخل دهان از قند موجود در این غذاها تغذیه می‌کنند یک ماده اسیدی تولید می‌کنند. ترکیب این اسید با ذرات غذایی باقی‌مانده و باکتری‌ها باعث تشکیل پلاک دندان می‌شود.
بهداشت نامناسب دهان و دندان
همان‌طور که گفتیم پلاک از تجمع باکتری، مواد قندی، مخاط دهان و مواد اسیدی تشکیل می‌شود و یک فرایند طبیعی است. اما با مسواک‌زدن می‌توان از تجمع این مواد روی دندان‌ها جلوگیری کرد. پس درصورتی‌که بهداشت دهان و دندان به‌خوبی رعایت نشود، تولید و تجمع پلاک نیز بیشتر می‌شود.
رژیم غذایی نامناسب
غذاهایی مثل شیرینی، نوشابه، آب‌نبات، شیر، کیک و… که حاوی قند‌های ساده هستند باعث تولید پلاک دندان می‌شوند. غذاهای ساده موجود در این مواد غذایی به‌وسیله آنزیم‌های موجود در بزاق دهان می‌شکنند و منبع غذایی خوبی را برای باکتری‌های موجود در دهان ایجاد می‌کنند. در نتیجه این باکتری از این مواد قندی تغذیه می‌کنند، تکثیر می‌شوند و مواد اسیدی بیشتری تولید می‌کنند.
خشکی دهان
بزاق دهان می‌تواند باکتری‌ها و ذرات غذایی باقی‌مانده در دهان را بشوید و آن‌ها را به معده منتقل کند. همچنین بر اساس مقاله منتشر شده از یک تحقیق که در سال 2013 در هند انجام شده است، بزاق دهان مواد اسیدی تولید شده توسط باکتری‌ها را خنثی می‌کند. در نتیجه، در عارضه‌ای به نام خشکی دهان که در آن بزاق به میزان کافی تولید و ترشح نمی‌شود، تولید پلاک تشدید می‌شود.
مصرف تنباکو و سیگار
مصرف تنباکو و سیگار عوارض زیادی دارد. به طور مثال نتایج یک پژوهش که در سال 1391 در ایران انجام شده نشان داده است که سیگار کشیدن باعث کاهش ترشح بزاق دهان و تغییر ترکیب شیمیایی بزاق دهان می‌شود.
همچنین سیگارکشیدن باعث کاهش جریان خون لثه‌ها، ضعیف‌شدن سیستم ایمنی و التهاب لثه می‌شود که همگی این عوارض در افزایش تولید پلاک دندان و عوارض آن مؤثر هستند.
چرا کلینیک دکتر افضلی را انتخاب کنیم؟
شرایط پزشکی و داروها
افراد مبتلا به برخی بیماری‌ها مثل دیابت، خشکی دهان، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های قلبی و بیماری‌های تنفسی بیشتر از سایرین در معرض تشکیل پلاک دندان هستند. همچنین بعضی از داروهایی که برای تسکین درد یا درمان اعتیاد، آسم، حالت تهوع و… تجویز می‌شوند باعث خشکی دهان می‌شوند و ایجاد پلاک دندان را تشدید می‌کنند. برخی از این داروها عبارت‌اند از:
- بوپرنورفین
- بنادریل یا دیفن هیدرامین
- سودوافدرین
- هیدروکودون
- استامینوفن
- پروپرانولول
- سیکلوبنزاپرین
علاوه بر داروهای گفته شده، برخی از داروها هستند که با شکر شیرین شده‌اند. این داروها نیز در ایجاد پلاک مؤثر هستند. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- شربت تایلنول مخصوص کودکان
- قرص جویدنی تامز
- سوسپانسیون خوراکی نیستاتین
نشانه‌های پلاک دندان
پلاک یک لایه‌ی نازک بی‌رنگ یا زردرنگ است که روی دندان‌ها ایجاد می‌شود. احساس مبهم وجود یک لایه روی دندان، بی بد دهان، التهاب و خونریزی لثه و مات به‌نظررسیدن دندان‌ها از نشانه‌های تجمع پلاک دندان هستند.
بوی بد دهان
تجمع پلاک و باکتری در دهان باعث ایجاد بوی بد دهان می‌شود. همچنین تشکیل پلاک و تارتار با عفونت لثه و پوسیدگی دندان ارتباط مستقیم دارند که هر دو با بوی بد دهان مرتبط هستند.
التهاب و خونریزی لثه
تجمع پلاک روی دندان‌ها و در خط لثه می‌تواند باعث قرمزی، التهاب و خونریزی لثه شود. در این حالت به التهاب لثه ژنژیویت می‌گوییم. در ژنژیویت هنگام مسواک‌زدن یا استفاده از نخ دندان، لثه معمولاً خونریزی می‌کند.
تغییر رنگ دندان‌ها
جمع‌شدن پلاک روی دندان باعث می‌شود که دندان‌ها کدر و مات به نظر برسند. همچنین پلاک‌هایی که سفت می‌شوند و به تارتار تبدیل می‌شوند، زرد یا قهوه‌ای‌رنگ به نظر می‌رسند. در موارد شدید، رنگ‌دانه‌های موجود در چای یا قهوه نیز جذب پلاک و تارتار می‌شوند و باعث می‌شوند دندان درخشندگی خود را از دست بدهد و زردتر دیده شود.
روش‌های پیشگیری از پلاک دندان
تجمع پلاک یکی از علتهای پوسیدگی دندان و عفونت لثه است. درنتیجه برای محافظت از دندان‌ها و لثه‌هایتان باید از تجمع پلاک دندان پیشگیری کنید.
رعایت بهداشت دهان و دندان
برای پیشگیری از تجمع پلاک روی دندان‌ها و در خط لثه باید بهداشت دهان و دندان را به‌خوبی رعایت کنید تا این باکتری‌ها و ذرات غذایی را از روی دندان‌هایتان پاک کنید. به این منظور باید به طور منظم مسواک بزنید، نخ دندان بکشید، از دهانشویه مناسب استفاده کنید و به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید.
استفاده از مسواک و نخ دندان
حداقل دو بار در روز با استفاده از مسواک نرم و خمیردندان حاوی فلوراید دندان‌های خود را مسواک بزنید تا پلاک‌ها را از روی سطح دندان و لثه پاک کنید. به‌این‌ترتیب از تجمع پلاک و پوسیدگی دندان پیشگیری می‌کنید.
فراموش نکنید که هر روز حداقل یک دفعه با استفاده از نخ دندان ذرات غذایی باقی‌مانده در بین دندان‌ها که مسواک نمی‌تواند آن‌ها را پاک کند، را تمیز کنید.
استفاده از دهانشویه‌های ضدباکتری
دهانشویه‌های ضدباکتری می‌توانند باکتری‌های مضر دهان را از بین ببرند و خط لثه و فاصله بین دندان‌ها را تمیز کنند.
رژیم غذایی مناسب
برای پیشگیری از ایجاد و تجمع پلاک دندان سعی کنید رژیم غذایی متعادلی داشته باشید. خوردن شیرینیجات می‌تواند تولید پلاک دندان را تشدید کند. پس تاحدامکان از خوردن آب‌نبات، شیرینی و کیک به‌عنوان میان‌وعده پرهیز کنید و در هنگام گرسنگی ماست، میوه یا سبزیجات خام بخورید. در نهایت بعد از خوردن غذا کمی آب بنوشید تا ذرات غذایی باقی‌مانده تاحدامکان با آب شسته شوند.
مراجعه منظم به دندانپزشک
توصیه ما به شما این است که هر شش ماه یک‌بار برای معاینه و تمیزکردن حرفه‌ای دندان به دندانپزشکی مراجعه کنید. طی این جلسات، پلاک و جرم‌ها به‌خوبی از روی دندان‌های شما پاک می‌شود و از بروز مشکلات جدی مثل عفونت لثه و پوسیدگی دندان پیشگیری می‌شود.
راه های درمان پلاک دندان
شما می‌توانید با مسواک‌زدن و استفاده منظم از نخ دندان پلاک‌های دندان را از بین ببرید. اما درصورتی‌که پلاک‌ها سفت شده باشند و به تارتار تبدیل شده باشند، باید توسط دندانپزشک تمیز شوند.
مسواک زدن منظم و صحیح
برای ازبین‌بردن پلاک‌هایی که هر روز در دهان تشکیل می‌شوند، باید حداقل دو بار در روز به روش صحیح مسواک بزنید. برای این منظور، از یک مسواک نرم و استاندارد استفاده کنید. مسواک خود را با زاویه 45 درجه نگه دارید. مسواک را به صورت دایره‌ای و آرام حرکت بدهید و تمام سطوح بالایی، بیرونی و داخلی دندان‌ها را مسواک بزنید. این کار را به مدت دو دقیقه تکرار کنید. خط لثه و زبان خودتان را هم مسواک بزنید و باکتری‌ها را از بین ببرید.
همچنین دندانپزشکان توصیه می‌کنند که برای ازبین‌بردن بهتر پلاک دندان از مسواک برقی استفاده کنید. این مسواک‌ها دندان‌ها را بهتر از مسواک‌های معمولی تمیز می‌کنند.
استفاده از خمیر دندان‌های حاوی فلوراید
همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، باکتری‌هایی که در پلاک دندان وجود دارند مواد اسیدی تولید می‌کنند. این اسید می‌تواند به مینای دندان آسیب برساند و مواد معدنی مینای دندان را از بین ببرد. وقتی که از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده می‌کنید، فلوراید به تقویت مینای دندان کمک می‌کند و آن را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌کند.
جرم‌گیری دندان‌ها توسط دندانپزشک
اگر پلاک دندان به طور منظم با مسواک و نخ دندان تمیز شود، سفت می‌شود و به شکل یک رسوب سخت به دندان‌ها می‌چسبد. این رسوب سخت زردرنگ یا قهوه‌ای‌رنگ تنها با جرم‌گیری و روت پلنینگ تمیز می‌شود. هنگام جرم‌گیری و روت پلنینگ، دندانپزشک با استفاده از ابزارهای مخصوصی رسوب‌ها و باکتری‌ها را از رو و اطراف دهان، خط لثه و اطراف ریشه دندان تمیز می‌کند و از بین می‌برد.
استفاده از خمیر دندان‌های حاوی جوش شیرین
نتایج یک مطالعه که در سال 2019 در pubmed منتشر شده است نشان داده است که استفاده از خمیردندان‌های حاوی فلوراید می‌تواند به طور قابل توجهی پلاک دندان را از بین ببرد و تمیز کند.
جمع بندی
تجمع پلاک دندان می‌تواند باعث کدرشدن دندان‌ها، بوی بد دهان و التهاب لثه شود. اگر هر روز به طور منظم مسواک بزنید، پلاک‌ها از روی دندانتان پاک می‌شوند و از بین می‌روند. اما اگر بهداشت دهان و دندان به‌خوبی رعایت نشود، این پلاک‌ها روی دندان‌ها و خط لثه سفت شده و به تارتار تبدیل می‌شوند. تارتار با مسواک‌زدن از بین نمی‌رود و باید با جرم‌گیری یا روت پلنینگ در مطب دندانپزشکی تمیز شود.
کلینیک دندانپزشکی حمیدرضا افضلی
سوالات متداول
در ادامه به مهترین سوالات درباره پلاک دندان می پردازیم.
پلاک دندان چیست؟
پلاک دندان آن لایه‌ی نازک، چسبناک و بی‌رنگی است که چند ساعت بعد از مسواک‌زدن روی دندان‌ها ایجاد می‌شود. پلاک از باکتری، ذرات غذایی و بزاق دهان تشکیل شده و در حالت عادی با مسواک‌زدن تمیز می‌شود.
پلاک دندان چه تفاوتی با تارتار دارد؟
اگر پلاک به طور منظم از روی دندان و لثه تمیز نشود، سخت می‌شود و به سطح دندان می‌چسبد. در این حالت به آن تارتار یا جرم دندان گفته می‌شود. پلاک دندان با مسواک‌زدن از بین می‌رود؛ اما تارتار باید با جرم‌گیری و به‌صورت تخصصی تمیز شود.
تمیزنکردن پلاک دندان چه عوارضی ایجاد می‌کند؟
ازبین‌نرفتن پلاک دندان باعث عوارضی مثل پوسیدگی دندان، تغییر رنگ دندان، ایجاد جرم و تارتار، التهاب و عفونت لثه می‌شود.
چگونه پلاک دندان را در خانه از بین ببریم؟
خمیردندان‌های حاوی جوش‌شیرین برای ازبین‌بردن پلاک مؤثر هستند. می‌توانید مستقیم جوش‌شیرین را روی مسواک بریزید و مسواک بزنید یا کمی جوش‌شیرین را با کمی آب‌اکسیژنه ترکیب کنید و با خمیر به‌دست‌آمده دندان‌هایتان را مسواک بزنید.