دندان عقل سومین دندان آسیای بزرگ و آخرین دندانی است که می‌روید. گاهی این دندان به دلایلی مثل کوچک بودن استخوان فک و نبودن فضای کافی برای رویش، داخل استخوان فک و لثه به دام می‌افتد. در این حالت به آن دندان عقل نهفته گفته می‌شود. دندان عقل نهفته می‌تواند باعث بروز علائم و عوارض مختلفی مثل درد در استخوان فک، سردرد و عفونت و التهاب لثه بشود. نهفتگی دندان عقل ممکن است به دندان‌های مجاور نیز آسیب بزند. به همین دلیل درمان به‌موقع اهمیت بالایی برخوردار است.
مفهوم دندان عقل نهفته
دندان عقل معمولاً در سن 17 تا 25 سالگی می‌روید. اگر استخوان فک کوچک است و فضای کافی برای رویش این دندان را داشته باشد، دندان معمولاً به‌صورت صاف و مانند دیگر دندان‌ها می‌روید. اما گاهی اوقات دندان عقل فضای کافی برای رویش ندارد یا با زاویه نامناسبی رشد می‌کند که باعث می‌شود دندان به طور کامل یا جزئی داخل استخوان فک و لثه به دام بیفتد. به این حالت نهفتگی دندان عقل گفته می‌شود. دندان عقل نهفته ممکن است:
- با زاویه‌ای به سمت جلوی دهان و دندان مولر دوم (آسیای بزرگ دوم) رشد کند که به آن نهفتگی مزیال گفته می‌شود.
- با زاویه‌ای به سمت پشت دهان رشد کند که به آن نهفتگی دیستال گفته می‌شود. این نوع نهفتگی نادرتر از انواع دیگر نهفتگی است.
- به‌صورت افقی رشد کند و زیر خط لثه باقی بماند. به این نهفتگی، نهفتگی افقی می‌گوییم.
- با زاویه مناسب و به‌صورت عمودی رشد کند؛ اما داخل استخوان فک به دام بیفتد و زیر لثه باقی بماند که به آن نهفتگی عمودی گفته می‌شود.
تفاوت دندان عقل نهفته با دندان عقل عادی
در حالت عادی دندان عقل به طور کامل رشد می‌کند و به‌صورت عمودی و با زاویه مناسب می‌روید. در این حالت دندان عقل معمولاً مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند و درست مثل دندان‌های دیگر عمل می‌کند. به همین دلیل نیاز به درمان یا کشیدن ندارد.
دندان عقل نهفته ممکن است به دلایل مختلفی مثل زاویه رشد نامناسب، کمبود فضا یا حتی برخورد به دندان کناری، به طور کامل یا نیمه داخل لثه یا استخوان فک باقی بماند. در این حالت، دندان عقل باعث مشکلات مختلفی مثل درد، التهاب، عفونت، پوسیدگی یا حتی ایجاد کیست و تومور می‌شود و دندانپزشک ممکن است آن را با جراحی خارج کند.
علائم و نشانه‌های دندان عقل نهفته
برخی از افراد ممکن است هیچ علامت یا نشانه‌ای از رشد دندان عقل نداشته باشند درحالی‌که برخی دیگر رنج وسعی از علائم و عوارض را تجربه می‌کنند. علائمی که در صورت نهفته بودن دندان عقل فرد ممکن است تجربه کند عبارت‌اند از:
احساس درد
درد یکی از علائم شایع دندان عقل نهفته است. دندان عقل نهفته به دندان مولار دوم (آسیای بزرگ دوم) فشار وارد می‌کند. این فشار معمولاً به دندان‌های دیگر هم منتقل می‌شود و باعث احساس درد در استخوان فک، دندان‌ها یا حتی سردرد می‌شود. اگر دندان عقل نهفته به‌موقع با جراحی خارج نشود می‌تواند باعث جابه‌جاشدن دندان‌ها، شلوغی دندان‌ها و مال اکلوژن شود.
تورم و عفونت لثه
به‌طورکلی رویش هر دندانی باعث التهاب خفیف لثه می‌شود. دندان عقل نیز از این قاعده مستثنی نیست. ازآنجایی‌که دندان عقل نهفته معمولاً فضای کافی برای رشد ندارد، به دندان‌های کناری فشار وارد می‌کند و باعث احساس درد و التهاب می‌شود.
همچنین اگر دندان عقل نیمه نهفته باشد، بخشی از بافت لثه روی دندان باقی می‌ماند و باکتری‌ها و ذرات غذا زیر آن جمع می‌شود. در این حالت دندان عقل نیمه نهفته مسیری برای ورود باکتری‌ها به لثه ایجاد می‌کند و نوعی از التهاب و عفونت لثه را ایجاد می‌کند که به آن پریکورونیت گفته می‌شود. بوی بد دهان از نشانه عفونت لثه است.
مشکلات در باز و بسته کردن دهان
رشد دندان عقل نهفته مشکلاتی ایجاد می‌کند که مجموعه‌ی این علائم می‌توانند باز و بسته کردن دهان را برای فرد سخت و دردناک کنند. عوارض دندان عقل نهفته که باز و بسته کردن دهان را سخت می‌کنند عبارت‌اند از:
- درد در انتهای استخوان فک و دهان
- دندان‌درد
- التهاب و عفونت لثه
- درد در مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
- کیست در نزدیکی دندان عقل
روش‌های تشخیص دندان عقل نهفته
رشد دندان عقل و نهفتگی آن با علائمی همراه است می‌تواند برای بیمار آزاردهنده باشد؛ اما برای تشخیص این که علت علائم ایجاد شده دندان عقل نهفته است، باید بررسی‌های دقیقی مثل معاینه بالینی و تهیه عکس رادیوگرافی انجام شود.
معاینه بالینی توسط دندانپزشک
درصورتی‌که علائم دندان عقل نهفته را تجربه کردید، باید برای پیشگیری از بروز عوارض و مشکلات جدی به دندانپزشکی مراجعه کنید. دندانپزشک دهان و دندان‌های شما را معاینه می‌کند تا مطمئن شود علت درد و التهاب، نهفتگی دندان عقل است. در این حالت معمولاً برای اطمینان بیشتر عکس رادیوگرافی از دندان گرفته می‌شود.
استفاده از رادیوگرافی و تصاویر پانورامیک
تصویر پانورامیک نوعی تصویر رادیوگرافی است که برای تشخیص مشکلات مختلف در دندانپزشکی استفاده می‌شود. رادیوگرافی پانورامیک یک تصویر دوبعدی از تمام دندان‌ها و استخوان‌های فک بالا و پایین فراهم می‌کند. دندانپزشک با بررسی این عکس رادیوگرافی متوجه می‌شود که دندان‌عقل شما نهفته است یا خیر. این عکس نوع نهفتگی، شکل و محل ریشه دندان، آسیب‌دیدن دندان‌های کناری یا استخوان فک را هم مشخص می‌کند.
عوارض دندان عقل نهفته
دندان عقل نهفته و نیمه نهفته می‌تواند عوارض و مشکلات مختلفی را ایجاد کند. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:
- عفونت لثه
- بو و مزه بد دهان
- مشکل در باز و بسته کردن دهان
- پوسیدگی یا تحلیل ریشه دندان مجاور
- ایجاد کیست یا تومور
- جابه‌جایی دندان‌ها
آسیب به دندان‌های مجاور
دندان عقل نهفته و نیمه نهفته می‌توانند به دلیل واردکردن فشار به دندان مولر دوم باعث پوسیدگی تاج یا ریشه دندان مولر دوم بشود. همچنین دندان عقل نیمه نهفته نه‌تنها تمیزکردن دندان‌های مولر دوم و سوم را سخت‌تر می‌کند، بلکه به دلیل تجمع باکتری و ذرات غذایی در اطراف دندان عقل احتمال و خطر پوسیدگی دندان را بیشتر می‌کند.
فشار ناشی از رشدکردن و روییدن دندان عقل هم می‌تواند باعث جابه‌جاشدن دندان‌ها شود و در صورت کوچک بودن استخوان فک می‌تواند باعث شلوغی و به‌هم‌ریختگی دندان‌ها شود.
کیست‌ها و تومورهای دندانی
دندان‌های عقل داخل یک بافت کیسه مانند در داخل استخوان فک رشد می‌کنند که به آن sac گفته می‌شود. درصورتی‌که این کیست‌ها از مایع پر شوند می‌توانند کیست‌هایی ایجاد کنند که به استخوان فک یا دندان‌ها آسیب بزند. این کیست‌ها معمولاً با علائمی مثل درد و التهاب همراه هستند.
به‌ندرت ممکن است در نزدیکی دندان عقل نهفته تومور نیز ایجاد شوند. اگرچه این توده‌ها معمولاً غیر سرطانی و خوش‌خیم هستند، ممکن است به استخوان فک آسیب بزنند.
بر اساس دانشگاه علوم پزشکی ارومیه، کیست‌های دنتیژروس شایع‌ترین کیست‌های ادنتوژنیک فک هستند که اغلب دندان عقل فک پایین را درگیر می‌کنند.
روش‌های درمان دندان عقل نهفته
اگر دندان عقل نهفته عوارض یا مشکل خاصی ایجاد نکند، ممکن است نیازی به کشیدن یا خارج‌کردن آن نباشد. اما بر اساس متن منتشر شده در mayoclinic اگر این دندان باعث بروز درد، التهاب و عفونت لثه، پوسیدگی دندان، آسیب به استخوان فک و ایجاد کیست شود یا باعث به‌هم‌ریختگی دندان‌ها شود، دندانپزشک جراحی را برای خارج‌کردن دندان عقل نهفته توصیه می‌کند.
جراحی کشیدن دندان عقل
دندان عقل نهفته و نیمه نهفته باید با جراحی خارج شوند. جراحی دندان عقل معمولاً به‌صورت سرپایی و داخل مطب دندانپزشکی انجام می‌شود. برای جراحی دندان عقل نهفته معمولاً از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. در صورت نیاز امکان انجام جراحی تحت بی‌هوشی یا داروهای آرام‌بخش نیز وجود دارد.
برای شروع جراحی ابتدا داروی بی‌حسی موضعی به لثه تزریق می‌شود. بعد از بی‌حس شدن محل جراحی، لثه با استفاده از چاقوی جراحی یا لیزر بریده می‌شود. سپس استخوان روی دندان عقل نهفته یا اطراف آن با ابزار مخصوص تراشیده می‌شود تا دندانپزشک به دندان دسترسی پیدا کند. سپس پزشک دندان عقل را با ابزار مخصوصی لق می‌کند یا آن را داخل استخوان فک می‌شکند تا راحت‌تر بتواند دندان را از استخوان فک خارج کند.
پس از خارج‌کردن دندان، محل جراحی بخیه زده می‌شود. بخیه خونریزی را به حداقل می‌رساند و روند بهبودی را سریع‌تر می‌کند. در نهایت ممکن است از لیزر برای کم‌کردن خونریزی نیز استفاده شود.
استفاده از داروهای ضد التهاب و آنتی‌بیوتیک
تورم و التهاب از عوارض رایج جراحی دندان عقل نهفته است. به همین دلیل برای کاهش التهاب و تسکین درد ناشی از جراحی، داروهای مسکن ضدالتهاب مثل استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن برای بیمار تجویز می‌شود.
هنگام جراحی دندان عقل، زخم نسبتاً عمیقی در استخوان فک و لثه ایجاد می‌شود که مستعد عفونت است. به همین دلیل برای پیشگیری از بروز عفونت، داروهای آنتی‌بیوتیک برای بیمار تجویز می‌شوند. آموکسی‌سیلین یکی از آنتی‌بیوتیک‌هایی است که معمولاً بعد از جراحی دندان عقل برای بیمار تجویز می‌شود.
مراقبت‌های پس از جراحی دندان عقل نهفته
بعد از جراحی دندان عقل باید مدتی گازی که روی محل جراحی گذاشته شده است را گاز بگیرید تا خونریزی آن بند بیاید. همچنین تا چند ساعت نباید آب دهان خود را بیرون بریزید یا تف کنید. این کار باعث تشدید خونریزی می‌شود.
بعد از جراحی دندان عقل نهفته، لثه و گونه‌ی شما دچار التهاب می‌شود و احساس درد خواهید داشت. در این زمان استفاده از کمپرس سرد و مسکن‌های استامینوفن و ایبوپروفن درد شما را تسکین می‌دهد و به کاهش التهاب کمک می‌کند. غرغره آب‌نمک هم می‌تواند به کاهش التهاب و تمیزکردن محل جراحی کمک کند.
مسواک‌زدن را می‌توانید یک روز بعد از جراحی شروع کنید؛ اما در این مدت بهتر است مسواک را روی محل جراحی نکشید.
نکات تغذیه‌ای و رژیم غذایی
بعد از جراحی دندان عقل نهفته یا نیمه نهفته نباید غذاهای ترد، تند یا خیلی داغ بخورید. این غذاها باعث تحریک محل جراحی می‌شوند. سوپ ولرم، پوره سیب‌زمینی، ماست، بستنی، موز له شده و اسموتی از غذاهایی هستند که می‌توانید بعد از جراحی میل کنید.
بعد از جراحی نوشیدن مایعات بدون کافئین مثل آب توصیه می‌شود؛ اما مایعات را نباید با نی بنوشید. زیرا مکشی که هنگام استفاده از نی در دهانتان ایجاد می‌کنید باعث تشدید خونریزی می‌شود.
جمع بندی
نهفته بودن دندان عقل اتفاق رایجی است که به دلیلی کوچک بودن استخوان فک یا رشدکردن دندان عقل در زاویه نامناسب اتفاق میفتد. دندان عقل نهفته می‌تواند عوارض و مشکلات زیادی مثل عفونت لثه، التهاب لثه، پوسیدگی دندان، مال اکلوژن را ایجاد کند و حتی به استخوان فک آسیب برساند. به همین دلیل جراحی و خارج‌کردن دندان عقل نهفته اهمیت زیادی دارد. برای جراحی دندان عقل نهفته باید به یک دندانپزشک و جراح مجرب مراجعه کنید تا عوارض ناشی از جراحی به حداقل برسد.
کلینیک دندانپزشکی دکتر حمیدرضا افضلی
جهت رزرو نوبت و دریافت مشاوره تخصصی فرم زیر را تکمیل نمایید.
سوالات متداول
در ادامه به برخی از مهمترین سوالات از نظر کاربران گرامی می پردازیم.
علت نهفته بودن دندان عقل چیست؟
به‌طورکلی اگر استخوان فک فضای کافی برای رشد دندان عقل نداشته باشد یا دندان عقل با زاویه نامناسبی رشد کند، باعث نهفته شدن دندان عقل می‌شود.
دندان عقل نهفته روی عصب چیست؟
دندان‌های عقل نهفته در نزدیکی عصب‌های مهمی قرار دارند که مسئول هدایت پیام عصبی به استخوان فک، لب‌ها، زبان، گونه‌ها و دندان‌ها هستند. درصورتی‌که دندان عقل نهفته در فاصله خیلی کمی نسبت به این عصب‌ها قرار داشته باشد، اصطلاحاً به آن دندان عقل نهفته روی عصب گفته می‌شود. در این حالت جراحی دندان عقل نیازمند دقت و مهارت زیادی است؛ زیرا ممکن است در حین جراحی این عصب‌ها آسیب ببینند.
اگر دندان عقل نهفته را جراحی نکنیم چه می‌شود؟
اگر دندان عقل نهفته باعث بروز علائم و مشکلاتی مثل درد و التهاب شده باشد، رهاکردن آن در جای خود برای سلامت دهان و دندان مضر است. دندان عقل نهفته مستعد عفونت و آبسه است و می‌تواند باعث پوسیدگی و آسیب‌دیدن دندان‌های سالم بشود.
عوارض جراحی دندان عقل نهفته چیست؟
احساس درد، تورم و خونریزی از عوارض رایج جراحی دندان عقل نهفته هستند. برخی عوارض جدی‌تر مثل حفره خشک، آسیب به عصب‌های صورت، خشکی دهان، عفونت و آسیب به دندان‌های اطراف هم ممکن است در اثر این جراحی اتفاق بیفتند.